ATIK ÇEŞİDİ

ATMA ÖNCESİ İŞLEM

KONTROL İŞLEMİ

ATIK KABİ ÖZELLİĞİ

BİYOLOJİK ATIKLAR (mikrobiyolojik/enfeksiyöz kirliler)

Kesici-delici atık

Her türlü malzeme hangi amaçla kullanıldığına bakılmaksızın "tıbbi atık" olarak değerlendirilir, asla çöpe atılmaz.

Sağlam ve dayanıklı, "biyotehlike" logosu bulunan ve ağızı sıkıca kapatılabilen, özel kesici-delici atık kabı

Disposable (tek kullanımlık) kirli malzeme

Otoklav poşetine yerleştirilir. Aşırı doldurmadan kaçınınız. Gerekli koşullarda otoklavlanarak atık kutusuna atınız.

Ara biriktirme kabı kullanmadan doğrudan tıbbi atık konteynerine gönderilir.

Geri-dönüşümlü kirli malzeme

Doğrudan (poşetsiz) otoklav kovası içersinde biriktirilir. Aşırı doldurmadan kaçınınız. Gerekli koşullarda otoklavlanır ve işlem sonrası yıkamaya gönderilir.

Sıvı atıklar

İçine otoklav poşeti yerleştirilmiş masa-üstü atık toplama kabında biriktirilir, dolması beklenmeden -iş bitince- toplama kabı ile birlikte otoklavlanır.

Ara biriktirme kabı kullanmadan doğrudan tıbbi atık konteynerine gönderilir.

NOT:
1. Kovalara (disposable veya geri-dönüsümlü kirli); yaklasık ¾’ü doldugunda dikkatlice 250-500 ml su eklenir. Su koyarken etrafa sıçrama-saçılma olmamasına dikkat edilir.
2. Posetin agzı toplanır, baglanmaz!
3. Otoklav poseti ASLA kovasından çıkarılmaz! Kovanın kapagı kapatılır ve otoklav bandı yapıstırılır. Üzerine kovanın içerdigi kirlinin niteligi ve ait oldugu laboratuvar yazılır.
4. Kovanın/kirli kabının dıs yüzeyi dezenfektan sprey ile dezenfekte edilir (1-2mg/L klor).
5. Kirli kovası laboratuvar çalısanı (teknik eleman, asistan veya uzman) tarafından otoklav müsait oldugunda otoklav odasına götürülür ve hemen otoklava konur. Kirli kovası ASLA teknik olmayan personele (hizmetli, ofis elemanı v.b.) TASITILMAZ!
6. Otoklav posetleri ve kovaları ASLA sıra beklemek üzere otoklav odasına bırakılmaz.
7. Otoklavlama sonrasında; geri-dönüsümlü malzeme yıkanmaya gönderilir. Disposable atıklar Birim’in biyolojik atık sorumlusunun gözetiminde belediyenin tıbbi atık konteynerine gönderilir!

KİMYASAL ATIKLAR

Açil halojenürler,sülfonil halojenürler ve anhidrit RCOX, RSOX, ve (RCO)2O

600 ml 2.5 M NaOH (%50 fazlası) içerisine damla damla eklenir. Sıcaklık artışı reaksiyonun gerçekleştiğini gösterir ancak sıcaklığın 45°C’yi geçmemesine dikkat edilir. Berrak bir çözelti elde edilmelidir.

Son pH HCl veya H2SO4 ile 7 ye ayarlanır.

Diğer atıklarla karışmasına izin vermeden ayrı bir kapta biriktirilir.

Aldehitler RCHO

3 RCHO + 2 KMnO4 -----> 2 RCO2K+RCO2H+2 MnO2+H2O
0.1 mol aldehit / 0.08 mol permanganat
Nötralizasyon işlemi tehlikeli ve zor olduğu için nötralizasyon yapılması önerilmez. Hiçbir işlem yapmadan ve her bir aldehit için ayrı kaplar tecih ederek depolayın.

Diğer atıklarla karışmasına izin vermeden ayrı bir kapta biriktirilir.

Alkil sülfatlar

Buzla soğutulmuş amonyak içerisine kuvvetli karıştırma işlemi yapılarak

pH ~ 7 olana kadar damla damla ilave edilir.

İndikatör şeritleri ile pH kontrolü (M109535)

Tuz çözeltileri kabı

Aromatik aminler

0.01 mol aromatik amin 1.7 N 3 L sülfirürik asit (M100716) içerisinde çözünür. 0.2 M potasyum permanganat (M105082) ilave edilir, oda sıcaklığında 8 saat bekletilir.

Halojen içeriyorsa halojen içeren, içermiyorsa halojen içermeyen çözgen kaplarında biriktirilir.

Asit halojenürler

Yüksek miktarda metanol (M822283) içerisine damla damla ilave edilir, reaksiyonu hızlandırmak için birkaç damla hidroklorik asit (M100312) ilave edilebilir. Sodyum hidroksit (M105587) ile nötralize edilir.

İndikatör şeritleri ile pH kontrolü (M109535)

Halojenli organik çözgen kabında biriktirilir.

Asitler / Bazlar (derişik)

Öncelikle konsantrasyon 'un altına düşecek şekilde soğuk su ile seyreltilir. Uygun asit (ör:M100312) veya bazla (ör:M105587) nötralize edilir.

İndikatör şeritleri ile pH kontrolü (M109535)

Tuz çözeltileri kabı

Cıva

Buharlarının teneffüsünden kaçınılmalıdır; dökülen cıva zerrecikleri ince uçlu bir pipetle toplanmalı vey iyot kömürü ile kimyasal reaksiyona uğratılmalıdır.

Cıva ve inorganik civa tuzları kabında biriktirilir.

Hidrojen florür ve inorganik
florür çözeltileri

2:1 mol oranında kalsiyum karbonat (M102063) ile muamele edilerek kalsiyum florür şeklinde çöktürülür.

Tortular inorganik katılar kabında, süzüntüleri tuz çözeltileri kabında biriktirilir.

Kalsiyum hidrür ( CaH2 )

1g hidrür için 25 ml metil alkol azot altında karıştırılarak eklenir. Reaksiyon sona erdiğinde oluşan kalsiyum metoksit hacminde su eklenir ve karıştırılır, çözelti daha sonra asit eklenerek nötralize dilir.

İndikatör şeritleri ile pH kontrolü (M109535)

Seyreltilip lavaboya deşarj edilir.

Kromik asit

Diğer atıklarla karışmasına izin vermeden ayrı bir kapta biriktirilir.

Metal Azidler (MN3)

Çözelti %5’ten fazla sodyum azid içermemelidir. 1 g sodyum azid üzerine öncelikle 7 ml %20 sulu sodyum nitrit çözeltisi (%40 fazlası) eklenerk karıştırılır. Çözelti asidik olana kadar %20’lik sülfirik asit çözeltisi eklenir. Nötralizasyon sonrası atık şişesine su ile aktarılır.

Nişasta-iyod kağıdı ile nötralizasyon köntrolü (mavi renk gözlemlenmeli)

Diğer atıklarla karışmasına izin vermeden ayrı bir kapta biriktirilir.

Metal hidritler (MH4)-

Reaktivitesinin azaltılması için alkol (metil alkol, etil alkol, n-bütil alkol, t-bütil alkol) içerisine alınıp soğutulur. Daha sonra dietil eter veya tetrahirofuran veya toluen içerisine alınıp azot gazı geçirilerek saklama kabına aktarılır.

Diğer atıklarla karışmasına izin vermeden ayrı bir kapta biriktirilir.

Organik çözücüler

Halojen içeriyorsa halojen içeren veya içermiyorsa halojen içermeyen çözgen kaplarında biriktirilir.

Organik peroksitler

1 g peroksite 1.5 g KI ve 28 ml glasiyal asetik asit eklenir. Koyu renkli bir çözelti oluşur, yarım saat bekledikten sonra katı sodyum metabisülfit eklenerek renksiz çözelti elde edilir.

İndikatör şeritleri ile peroksit kontrolü (M110011)

Organik atıklar halojen içeriyorsa halojen içeren, içermiyorsa halojen içermeyen çözgen kaplarına, sulu çözelti ise tuz çözeltileri kabında biriktirilir.

Raney nikeli

Sulu süspansiyon halinde hidroklorik asit (M100312) içinde çözünme oluncaya kadar ilave edilir. Raney nikeli veya süzülen çökeleği kurutulmamalıdır, aksi taktirde hava ile
kendiliğinden tutuşur.

Diğer atıklarla karışmasına izin vermeden ayrı bir kapta biriktirilir.

Siyanür (CN)

Çözelti sıcaklığı 4-10 °C olacak şekilde ayarlandıktan sonra %50 fazlası sodyum hipoklorit eklenir. Bir kaç saat beklendikten sonra su eklenerek atık şişesine toplanır.Çözelti hidrojen siyanür ise önce çözelti buzlu su içerisine dökülür üzerine 1 M NaOH eklendikten sonra siyanürlere uygulanan prosedür uygulanır.

NaCN + NaOCl ----> NaOCN + NaCl

Uyarı: Sodyum siyanür içeren NaOH ve başka bir bazik çözelti sıvı HCN ile temas ettirilmemelidir.

Alkil siyanürler ve HCN'nin lavaboya dökülmesi kesinlikle yasaktır.

Tiyoller (Merkaptan) R-S-H; Sülfidler R-S-R’

500 ml sodyum hipoklorit (0.4 mol) %25 fazlası içerisine damla damla tiyol çözeltisi (0.1 mol) eklenir. Sıcaklı artışı ve çözünme olması ile oksidasyon başlar . Eğer tiyol çözeltisi eklenmesine rağmen reaksiyon başlamaz ise

50 °C ye kadar ısıtılırak oksidasyon başlatırlır. pH 6’nın altına düşmemelidir. Sülfonik asit oluşur.

RSH +3OCl- ---->RSO3H +3Cl-

0.4 mol hipoklorit / 0.1 mol tiyol
Na2S+4OCl- ---->Na2SO4 +4Cl-

0.4 mol hipoklorit / 0.1 mol sülfid

Diğer atıklarla karışmasına izin vermeden ayrı bir kapta biriktirilir.

Tehlikeli olmayan organik kimyasallar: Şekerler, nişastalar, şeker alkoller, doğal olarak bulunan alfa amino asitler ve tuzları, sitrik ve laktik asit ve Na, K, Mg, Ca, NH4 tuzları, kuru biyolojik besiyerleri gibi zararsız organik biyokimyasasllar

Seyreltilip lavaboya deşarj edilir.

Tehlikeli olmayan inorganik kimyasallar:

Sülfatlar (Na, K, Mg, Ca, NH4, Sr, Ba)

Fosfatlar (Na, K, Mg, Ca, NH4, Sr)

Karbonatlar (Na, K, Mg, Ca, NH4, Sr, Ba)

Oksitler (Ba, Mg, Ca, Sr, Al, Si, Ti, Mn, Fe, Cu, Co, Zn) Boratlar (Na, K, Mg, Ca)

Seyreltilip lavaboya deşarj edilir.

Tehlikeli kimyasallarla kontamine olmamış laboratuvar materyali (Kromatografik adzorbanlar, cam malzeme, kağıt filtreler, filtrasyon yardımcıları, kauçuk ve KKD)

Uygun katı atık kabi

Vakum pompası yağları ve ısıtma banyosu yağları

Diğer atıklarla karışmasına izin vermeden ayrı bir kapta biriktirilir. Üzerine “Sadece Atık Yağ - Çözgen Koymayınız” uyarısı yazılmalıdır.

NOT:
1. Her kurum bünyesinde bulundurduğu laboratuvarlara yönelik kendi hijyen planını oluşturmalıdır. Bütün laboratuvarlarda çıkan kimyasal atıklar konusunda bir ön çalışma yapılarak, kimyasal atıklar sınıflandırılmalıdır. Ancak, zamanla kimyasal atıklar toplandıkça, kimyasal atık çeşitleri daha net bir şekilde ortaya çıkacaktır. Bu nedenle, bu protokolün sistemde karşılaşılan sorunlar ve olası atık çeşitleri de dikkate alınarak belli aralıklarla tekrar değerlendirilmesi gerekmektedir. Hijyen planı oluşturma sırasında www.laboratuvarguvenligi.com.tr sitesinden yararlanabilirsiniz.
2. Atıklar mümkün oldukça geri kazanılmaya çalışılmalıdır. Geri kazanım mümkün değilse daha zararsız bir atık haline dönüştürüldükten sonra depolanmalıdır.
3. Laboratuvarda öngörüken kimyasal depolama matrisi atıkların depolanmasında da uygulanmalıdır.
4. Bir atığın hangi atık kabına konulacağı konusunda tereddütte kalındığı zaman, ayrı bir atık şişesi oluşturulup, etiketlenmelidir.
5. Atık şişelerinin üzerine atığın cinsi, tehlike durumu (toksik, karsinojen v.b), tarih, atığı bırakan kişinin ismi ve yaklaşık miktarı yazılmalıdır.
6. Boşalan kimyasal şişeler Arsenik içeren bileşikler, Alil alkol, Akrolein, Karbon disülfit, Siyanür içeren bileşikler, 2,4, Dinitrofenol, Nitrik oksit, Nitrojen dioksit, p-Nitroaniline, Osmiyum tetroksit, Phosgene, Phosphine, Sodyum Azid, Vanadyum pentoksit içermedikleri sürece tehlikeli atık olarak değerlendirilmezler. Boşalan bu kimyasal şişeleri, kalın bir eldiven kullanılarak üç kez sudan geçirerek ve etiketini uzaklaştırarak daha sonra atık şişesi olarak kullanılabilirler.
7. Bulunduğunuz ile göre lisanslı atık bertarafı /gerikazanım tesislerinin bilgilerini www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr/lisans/lisans/tehlikelilisans.xls adresinden bulabilirsiniz.
8. Asetik asit, nitrik asit, perklorik asit ve kromik asit birbiriyle asla karıştırılmamalıdır.
9. Sodyum hiçbir zaman su içine atılmamalıdır, aksi takdirde patlamaya neden olur.
10. Amonyaklı gümüş bileşikleri içeren çözeltilerle çalışıldığında zamanla kapların dibinde siyah bir çökeleğin biriktiği görülür. Patlayıcı gümüş adı verilen bu çökelek karıştırma, sallama veya dokunma sonucu çok şiddetli bir biçimde patlayabilir. Bu nedenle, bu çözeltiler laboratuvarda uzun süre saklanmamalı, bozulmadan önce bertaraf edilmelidir.
11. Boran-tetrahidrofuran reaktifleri ile çalışılırken öncelikle şişe içerisinde oluşabilecek olan basınç nedeniyle kapaktan içeriye epidermik iğne sokmak suretiyle basınç boşaltıldıktan sonra kullanılmalıdır.

RADYOAKTİF ATIKLAR

Katı radyoaktif atıklar

Radyoaktif olmayan katı atıklardan ayrı biriktirilmelidir. Şüphe edilen atıklar radyoaktif olarak değerlendirilmelidir. Radyoaktif atıklar içerisine tehlikeli kimyasal maddeler veya başka zehirliyici maddeler karıştırılmamalıdır, ancak kaçınılmaz olarak meydana gelen karışımlar etiketler üzerinde belirtilmelidir.

Üzeri işaretli, radyasyon-geçirgen olmayan atık toplama kabına (kurşun ve benzeri uygun malzeme ile zırhlanmış) konmalı ve kilitlenebilir kabin/dolap veya odalarda saklanmalıdır.

Sıvı radyoaktif atıklar

Su içerisinde çözünebilir ve dağılabilir özellikte olmalıdır. Radyoaktif sıvı çözünmeyen katı parçacık veya tortu içeriyorsa öncelikle filtre edilmelidir. Atıklar en az 10 katı kadar su ile seyreltilmelidir.

Ünite içerisinde belirlenecek bir lavabodan atık su sistemine bırakılır. Bu lavabo üzerine uluslararası standart radyoaktif madde işareti takılır ve radyoaktif olmayan çalışmalar burada yürütülmez.